I- GİRİŞ

İstihdamın artırılması, işsizliğin azaltılması ve bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesi amacıyla, hükümet tarafından farklı zamanlarda hazırlanan yasa tasarıları TBMM’ye sunularak yasalaşmıştır. Bilhassa 2008 ila 2010 yılları arasında sigorta prim teşviki ile ilgili 8 teşvik uygulanmıştır. Söz konusu teşviklerin bazılarının nihai bir geçerlilik süresi bulunmazken bazılarının ise nihai süreleri mevcuttu. Örneğin; ülkemizde işsizliğin azaltılması ve istihdamın artırılması amacıyla çıkarılan 15.05.2008 tarihli ve 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla; kadınların ve 18-29 yaş arası gençlerin istihdamını teşvik amacıyla, mevcut istihdama ilave olarak işe alınmaları halinde 5 yıl boyunca kademeli prim indirimi getirilmiş,18.02.2009 tarihli ve 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla; teşvikin süresi bir yıl daha uzatılmıştır. Ancak, bu teşvik için başvuru süresi 30.06.2010 tarihi itibarıyla sona ermiştir. Oysaki söz konusu teşvik kapsamında; 2010/Mart ayı itibariyle SGK kayıtlarından toplamda 30 bin 986 kadın, 29 bin 945 erkek olmak üzere 60 bin 931 kişinin istihdam edildiği görülmektedir. Hatta bu teşvikten ilk uygulama yılında sadece 9 bin 931 işyeri yararlanırken, 2009 yılında bu rakam 19 bin 534’e, Mart ayı itibariyle de22 bin 82’ye çıkmıştır. Yani teşvikten yararlanma sayısı giderek artmıştır. Bu sebeple bu teşvikin revize edilerek tekrar uygulanmaya konulması kamuoyu tarafından talep edilmiştir. Bu sebeple; kadınların ve gençlerin işgücüne katılımını ve istihdamını artırmak, yeni istihdam yaratılmasını teşvik etmek ve çalışanların vasıflarını yükselterek işsizlik riskini azaltmak, mesleki ve teknik eğitimi özendirmek, kalite ve etkinliğini artırmak amacıyla prim teşviki 13.02.2011 tarihinde kabul edilen 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 74.maddesi ile 4447 sayılı Kanun’a eklenen geçici 10. madde ile yeniden düzenlenmiştir.

Söz konusu düzenleme neticesinde uygulanacak olan sigorta prim teşvik uygulaması makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

II- YENİ İSTİHDAM TEŞVİKİNİN KAPSAMI

Kamuoyunda adına torba kanun denilen ve 13.02.2011 tarihinde kabul edilen 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 74. maddesi ile getirilen söz konusu teşvik ile bilhassa 18-29 yaş aralığında olan erkek ve 18 yaşından büyük kadın sigortalılardan yeni işe alınanlara ilişkin işveren hissesi sigorta prim teşviki uygulamasının sona ermiş olması ve kamuoyu tarafından söz konusu teşvikin uzatılma taleplerinin olması neticesinde işverenler açısından yeni teşvik devreye girmiştir. Genel olarak söz konusu teşvik ile 4447 sayılı Kanun’un muhtelif maddelerinde düzenlenen teşviklerin adeta bir revizyonu yapılmış ve neredeyse niteliklerine ve vasıflarına göre istihdama kazandırılan her bir yeni sigortalı için muhtelif şartlarda ve oranlarda teşvik unsuru oluşturulmuştur. Örneğin; 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınların önceki düzenlemede olduğu gibi teşvik kapsamında sayılmasının yanında bu teşvik ile 29 yaşından büyük erkeklerin teşvik kapsamına alınabileceği, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmakta iken, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulunu bitirenlerin daha avantajlı olarak yararlanacakları belirtilmiştir.

Bununla birlikte; kadınların ve gençlerin işgücüne katılımını ve istihdamını artırmak, yeni istihdam yaratılmasını teşvik etmek ve çalışanların vasıflarını yükselterek işsizlik riskini azaltmak, mesleki ve teknik eğitimi özendirmek, kalite ve etkinliğini artırmak amacıyla;

– 31.12.2015 tarihinde sona ermek,

– Her bir sigortalı için geçerli olmak,

– İşe alındıkları tarihten itibaren ve koşulların devamı süresince uygulanmak,

– Bu maddenin yayımı tarihinden itibaren özel sektör işverenlerince işe alınmak ve fiilen çalıştırılmak,

– İşe alındıkları tarihten önceki altı aya ilişkin prim ve hizmet belgelerinde bildirilen sigortalı sayısının ortalamasına ilave olmak,

– Aynı döneme ilişkin işe alındıkları işyerinden Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilen prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olmak

kaydıyla, 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinde sayılan ve 82. maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarı, koşulların devamı süresince İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanacaktır(1). Burada hemen belirtmek gerekirse söz konusu teşvikin en önemli özelliği sigortalı adına birden fazla teşvikten yararlanılacaktır. Bu şekilde; aynı kişinin birden fazla teşvikten yararlanacak haklara sahip olması halinde öncelikle beş puanlık prim indirimi teşvikinden yararlanacak, daha sonra ilave istihdam teşviki, özürlü teşviki diğer teşviklerden de faydalanabilecektir. Bu da teşvik düzenlemesinde önemli bir hak kaybını önleyecektir(2).

III- YENİ İSTİHDAM TEŞVİKİNİN UYGULANMASI

Söz konusu teşvikin uygulamasını; yararlanma şartları, yararlanma süresi ve teşvik miktarının hesaplanması olarak üç başlıkta inceleyebiliriz:

A- TEŞVİKTEN YARARLANMA ŞARTLARI

Söz konusu teşvikten yararlanmak için bazı şartların yerinegetirilmesi veya taşınması gerekmektedir. Kanun’da gerek sigortalı gerekse işveren bazında bazı şartlar öngörülmüştür. Buna göre; teşvik kapsamındaki işyerinin, özelsektör diye tabir edilen sermayesinin en az %50’si özel sektöre ait olan işyeri olması gerekmektedir. Bununla birlikte; 08.09.1983 tarih ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile 04.01.2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki alım ve yapım işleri ve 4734 sayılı Kanun’dan istisna olan alım ve yapım işleri ile uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işlerine ilişkin işyerleri bu teşvikten yararlanamayacaklardır. Söz konusu işyerinin teşvik kapsamında olan sigortalısı adına Sosyal Güvenlik Kurumu’na prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmaması veya borçlarının 6183 sayılı Kanun’un 48. maddesine göre tecil ve taksitlendirilmiş veya ilgili diğer kanunlar uyarınca prim borçlarının yeniden yapılandırılmış ve taksitlendirilmiş olması şarttır. Bu şartları sağlayan işyerinin işe alınmadan önceki 6 ayda işsiz olan bir işçiyi bütün sigorta kollarına tabi olarak çalıştırmak için işe alması ve alınan işçinin aynı döneme ilişkin bildirilen prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısının ortalamasına ilave olmaları durumunda teşvikten yararlanacaktır. Ancak 5510 sayılı Kanun gereğince yapılan kontrol ve denetimlerde, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işverenler bir yıl süreyle bu maddeyle sağlanan destek unsurlarından yararlanamaz. Yararlanma süresinde izah edildiği üzere teşvikten yararlanacak olan sigortalının yaş, cinsiyet, mesleki belge vs. hallerine göre de şartları taşıması gerekmektedir.

B- TEŞVİKTEN YARARLANMA SÜRESİ

Söz konusu sigorta primi işveren hissesi teşviki 31.12.2015 tarihine kadar işe alınan her bir sigortalı için geçerli olmak üzere;

a) 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınlardan;

1- Mesleki yeterlik belgesi sahipleri için kırksekiz ay süreyle,

2- Mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulu veya Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler için otuzaltı ay süreyle,

3- (1) ve (2) numaralı alt bentlerde sayılan belge ve niteliklere sahip olmayanlar için yirmidört ay süreyle,

b) 29 yaşından büyük erkeklerden (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt bentlerinde sayılan belge ve niteliklere sahip olanlar için yirmidört ay süreyle,

c) (a) ve (b) bentleri kapsamına girenlerin Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı işsizler arasından işe alınmaları halinde ilave olarak altı ay süreyle,

ç) 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmakta iken, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulunu bitirenler için oniki ay süreyle,

d) 18 yaşından büyüklerden bu fıkranın (a), (b) ve (ç) bentlerine girmeyenlerin Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı işsizler arasından işe alınmaları halinde altı ay süreyle

uygulanır.

Yukarıda sayılan belge ve nitelikler nedeniyle destek unsurundan yararlanabilmek için sigortalıların sahip oldukları mesleki yeterlik, mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim kurumları ile meslek yüksek okulu veya Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarına ilişkin belgelerde belirtilen meslek ya da alanlarda işe alınmaları ve/veya çalışıyor olmaları gerekir.

C- TEŞVİKİN HESAPLANMASI

4447 sayılı Kanun’un geçici 10. maddesine istinaden, kapsama giren sigortalının, 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinde sayılan ve 82. maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarı, işe alındıkları tarihten itibaren İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanacaktır. Buna göre; teşvik miktarı işyerindeki tehlike-sınıf derecesine göre hesaplanan kısa vade sigorta kolu oranına göre %19,5 ila %25 arasında olmaktadır. Örneğin kısa vadeli sigorta kolları prim oranının %1 olan işyerinde işveren hissesi %19,5 olduğundan kapsamdaki sigortalıların SPEK miktarlarındaki işveren hissesi tamamıyla Fon tarafından karşılanacaktır. Ancak aynı sigortalı için 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde belirtilen ve adına kamuoyunda beş puanlık işveren hissesi denilen sigorta primi teşvik uygulanması durumunda söz konusu destek unsuru, 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uygulandıktan sonra kalan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait oranı üzerinden, bu maddede belirtilen esaslar dikkate alınarak uygulanır. Bu sebeple aynı sigortalı için 5 puanlık prim indiriminden de yararlanılmışsa söz konusu teşvik kapsamındaki 195,00 TL’nin 145 TL’si Fon tarafından 50 TL’si Hazine tarafından karşılanacaktır. Bununla birlikte söz konusu teşvik Yasa gereği ‘gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru’ olarak dikkate alınmayacağından bu tutar gider yazılamayacaktır.

IV- SONUÇ

Kamuoyunda adına torba kanun denilen ve 13.02.2011 tarihinde kabul edilen 6111 sayılı Kanun’un 74. maddesi ile getirilen söz konusu teşvik ile bilhassa 18-29 yaş aralığında olan erkek ve 18 yaşından büyük kadın sigortalılardan yeni işe alınanlara ilişkin işveren hissesi sigorta prim teşviki uygulamasının sona ermiş olması ve kamuoyu tarafından söz konusu teşvikin uzatılma taleplerinin olması neticesinde işverenler açısından yeni teşvik devreye girmiştir. Söz konusu düzenleme ile 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınların önceki düzenlemede olduğu gibi teşvik kapsamında sayılmasının yanında bu teşvik ile 29 yaşından büyük erkeklerin teşvik kapsamına allınmış, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmakta iken, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksek okulunu bitirenlerin daha avantajlı olarak yararlanmaları sağlanmıştır. Ancak söz konusu teşvikle ilgili henüz yönetmelik dahil diğer idari düzenlemeler yapılmamıştır. Bu sebeple teşvikle ilgili yapılan değerlendirme Kanun maddesindeki bilgiler ve söz konusu teşvikten önce uygulanan ve halen uygulanmakta olan teşviklerin idari düzenlemeleri göz önünde tutularak yapılmıştır. Tabii ki uygulama ile ilgili idari düzenlemeler yürürlüğe girdiğinde teşvikin nasıl uygulanacağı netlik kazanacaktır.