I- GİRİŞ

Katma Değer Vergisi Kanunu’nun, 5228 sayılı Kanunla değişik 30/c maddesinde, “deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere zayi olan malların alış belgelerinde gösterilen katma değer vergisinin indirim konusu yapılamayacağı” hükme bağlanmıştır.

Malların zayi olması, vergiden kaçınmak amacıyla irade dahilinde meydana getirilebileceği gibi, yangın, su basması, deprem gibi doğal afetler sonucunda da meydana gelebilir. Kanun koyucu, Katma Değer Vergisi Kanunu’nda, meydana geliş sebebine bakılmaksızın zayi olma fiili her ne sebeple olursa olsun, vergi emniyetini sağlamak ve malların zayi olduğu gerekçesiyle yaratılabilecek olan vergi kaybını önlemek amacıyla Kanun’un 30/c maddesini düzenleme yoluna gitmiştir. Ancak daha sonra 4503 ve 5228 sayılı Kanunlarla yapılan değişikliklerle deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nca meydana geldiği yerlerde mücbir sebep ilan edilen yangınlar sonucu zayi olan mallar KDVK’nın 30/c maddesi kapsamı dışında bırakılmıştır.

Aşağıda, yangın nedeniyle zayi olan malların KDV karşısındaki durumu incelenerek, bu konudaki kişisel görüşlerimiz belirtilecektir.

II- YANGIN NEDENİYLE ZAYİ OLAN MALLARIN KDV KARŞISINDAKİ DURUMU

Yangın nedeniyle zayi olan mallar konusunun, KDV Kanunu’nun 30/c maddesindeki düzenleme dikkate alınarak, malların;

–  Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olması,

– Diğer yangınlar nedeniyle zayi olması

olmak üzere ikiye ayrılarak incelenmesinde yarar bulunmaktadır.

A- MALLARIN MALİYE BAKANLIĞI’NIN YANGIN SEBEBİYLE MÜCBİR SEBEP İLAN ETTİĞİ YERLERDEKİ YANGIN SONUCU ZAYİ OLMASI

Yukarıda yapılan açıklamalardan da fark edileceği üzere,  KDV Kanunu’nun 30/c maddesi 5228 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle, Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olan malların anılan bent hükmüne tabi olmaması öngörülmüştür.

Yapılan bu değişikliğin gerekçesi ise şu şekildedir:

“Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 30. maddesinin (c) bendi hükmü uyarınca malları deprem ve sel felaketi sebebiyle zarar gören mükellefler bu zayi olan mallar için satın aldıkları esnada ödemiş oldukları katma değer vergisini indirim konusu yapabilmektedir. Maddede yapılan değişiklik ile Maliye Bakanlığı tarafından mücbir sebep ilan edilen yerlerdeki yangınlar nedeniyle malları zayi olan mükelleflerde zayi olan malları için ödemiş oldukları katma değer vergilerini indirim konusu yapabileceklerdir.”

Bu çerçevede, Maliye Bakanlığı’nca yangın nedeniyle mücbir sebep ilan edilen yerlerdeki yangında zayi olan malların alış belgelerinde gösterilen KDV indirim konusu yapılacaktır. Yüklenilen vergiler indirilmiş ise düzeltilmeyecek, henüz indirilmemiş ise indirim konusu yapılmaya devam edilecektir. Ancak, bu şekilde işlem yapılabilmesi için aşağıdaki şartların tamamının gerçekleşmiş olması gerekmektedir (1):

– Maliye Bakanlığı’nca yangın nedeniyle mücbir sebep ilan edilmesi,

– Malların yangın nedeniyle mücbir sebep ilan edilen yerlerdeki yangında zayi olması,

– Malların bu yangın nedeniyle zayi olduğunun takdir komisyonlarınca tespit edilmesi.

B- DİĞER YANGINLARDA ZAYİ OLAN MALLARDA KDV UYGULAMASI

5228 sayılı Kanunla, KDV Kanunu’nun 30/c maddesinde yapılan düzenleme, Maliye Bakanlığı’nca yangın nedeniyle mücbir sebep ilan edilen yerlerdeki yangında zayi olan mallarla ilgilidir. Dolayısıyla, Maliye Bakanlığı’nca meydana geldiği bölgede mücbir sebep ilan edilmeyen yangınlar ise bu kapsama girmemektedir.

Buna göre, Maliye Bakanlığı’nca meydana geldiği bölgede mücbir sebep ilan edilmeyen yangınlarda tamamen zayi olan mallar nedeniyle yüklenilen KDV’ler indirilemeyecek, indirilmiş ise malların zayi olduğu döneme ilişkin KDV beyannamesinin 30. satırında beyan edilerek hesaplanan KDV’ye ilave edilmek suretiyle düzeltilecektir. Bu şekilde düzeltilen ya da yüklenildiği halde henüz indirilemeyen KDV’ler ise, Kanun’un 58. maddesine göre gelir ve kurumlar vergisi matrahlarının tespitinde gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınabilecektir.

Zayi olan mallara ait emsal bedeller Takdir Komisyonlarınca belirlen­mektedir. Takdir Komisyonunca zayi olan malların emsal bedellerinin “0” (sıfır) olarak belirlenmesi halinde, malların tamamen zayi olduğu kabul edilecektir. Dolayısıyla tamamen zayi olarak yok olan mallar nedeniyle yük­lenilen KDV’de indirim konusu yapılamayacaktır.

Nitekim, Danıştay tarafından verilen bir kararda da,  malların tamamen zayi olduğu durumlarda, bu malların alımı sırasında ödenen KDV’nin indirilemeyeceği belirtil­miş olup, söz konusu Karar’ın özeti aşağıdadır (2):

“3065 sayılı Katma  Değer Vergisi Kanunu’nun 30. maddesinin (c) fık­rasının uygulanmasında ortaya çı­kan sorun “zayi olma”nın ne olduğudur. Bu konuda Kanun’da bir tanım olmadığı gibi, daha sonra da zayi olmayı tanımlayan bir düzen­leme yapılmamıştır.

Sözlük anlamıyla “zayi”, “yitik”, “kayıp” anlamına gelmektedir. Yani mal bütünüyle kaybolduğunda (örneğin sel sularına kapılarak) zayi olmuş­tur ve maddenin gerekçesinde öngörüldüğü gibi vergi kaybını önlemek amacıyla alış vesikalarında gösterilen katma değer vergisi indirim konusu yapılamayacaktır. Zira katma değer vergisinin amacı her kademede yara­tılan katma değeri vergilendirmektedir.

Ancak malın bütünüyle zayi olmayıp hasar görmesi, değer kay­bet­mesi durumunda, alış vesikasında gösterilen katma değer vergi­sinin tü­münün değil, değer kaybına isabet eden katma değer vergi­sinin indirim dışı kalması, hem Kanun’un amacına hem de vergide adalet prensibine uygun düşer.”

Yangın nedeniyle malların bir kısmının zayi olduğu durumlarda ise,  kısmen zayi olan malın zayi olan bölümüne isabet eden vergi­ indirim konusu yapılamayacak, zayi olmayan kısma ait KDV ise indirim konusu yapılabilecektir. Burada da, kısmen zayi olan malların emsal bedelinin Takdir Komisyonlarına takdir ettirilmesi gerekmektedir. Vergi İdaresi de aynı görüşte olup, tayin ettiği bir Özelge’de,

“Meydana gelen yangında tamamen yok olmayan yedek parça ve malzemelerle ilgili olarak KDV Kanunu’nun 30/c maddesine göre işlem yapılmaması gerekmekte olup, bu malzemelere ait KDV’nin indirilebilir vergi olarak dikkate alınması ve yapılan işlemde herhangi bir düzeltmeye gidilmemesi gerekmektedir.”

şeklinde idari görüş bildirmiştir (3).

Örnek: 10.000 YTL’ye alınan ve 1.800 YTL KDV ödenen çantaların bir bölümü yangın sonucu zayi olmuştur. Takdir Komisyo­nunca yangın sonucu satılabilecek nitelikte olan çantaların emsal değeri 4.000 YTL olarak belirlenmiştir.

Buna göre, yangın sonucu zayi olmayan ve satışı yapılacak olan 4.000 YTL değerindeki çantalara isabet eden 720 YTL (4.000 x 1.800)/10.000 =) tutarındaki KDV indirim konusu yapılacak, zayi olan 6.000 YTL tutarındaki çantaya isabet eden (1.8000 – 720 =) 1.080 YTL tutarındaki KDV ise indirim konusu yapılamayacaktır. Bu tutar indirilmiş ise, zayi olma olayının meydana geldiği vergilendirme dönemine ait KDV beyannamesinin 30. satırında gösterilerek hesaplanan KDV’ye ilave edilmek suretiyle düzeltilecektir. İndirimi mümkün olmayan bu vergi, Kanun’un 58. maddesine göre gelir ve kurumlar vergileri yönünden safi kazancın tespi­tinde gider olarak dikkate alınabilecektir.

III- SONUÇ

Yukarıda yapılan açıklamalardan da fark edileceği üzere, Maliye Bakanlığı’nca yangın nedeniyle mücbir sebep ilan edilen yerlerdeki yangında zayi olan malların alış belgelerinde gösterilen KDV indirim konusu yapılacak, yüklenilen vergiler indirilmiş ise düzeltilmeyecek, henüz indirilmemiş ise indirim konusu yapılmaya devam edilecektir. Maliye Bakanlığı’nca meydana geldiği bölgede mücbir sebep ilan edilmeyen yangınlarda tamamen zayi olan mallar nedeniyle yüklenilen KDV’ler indirilemeyecek, indirilmiş ise hesaplanan KDV’ye ilave edilmek suretiyle düzeltilecektir.

Malların bir kısmının zayi olduğu durumlarda ise,  malların zayi olan bölümüne isabet eden vergi­ indirim konusu yapılamayacak, zayi olmayan kısmına ait KDV ise indirim konusu yapılabilecektir. Bu şekilde düzeltilen ya da yüklenildiği halde henüz indirilemeyen KDV’ler ise duruma göre gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınabilecektir.

Yazar:CoşkunARAS(*)

Yaklaşım Dergisi / Kasım 2007 / Sayı: 179