I- GİRİŞ

Ülkemizdeki primli sosyal güvenlik rejimi, bir işyerinde hizmet akdi ile çalışan işçinin prim ödeme yükümlüsü olarak  işvereni sorumlu tutmaktadır. 5510 sayılı Yasa’da, sigortalı sayılanların maddî olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerler ‘işyeri’ olarak tanımlanmış olup, işyerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden sayılmıştır. Ticari taksi ve dolmuşlarda bir işverene bağlı olarak hizmet akdi ile çalışanların çalıştıkları işyeri kullandıkları aracın kendisidir. 

Sosyal güvenlik hukukunda kural olarak ‘hizmet akdi’ ile çalışanlar yönünden prim ödeme yükümlüsü işveren iken, 6111 sayılı ‘Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’(1)ile ticari taksi ve dolmuş vb. araçlarda hizmet akdi ile çalışanlar yönünden bu kuraldan vazgeçilerek, esnek bir yapı benimsenmiştir.

Buna göre, 5510 sayılı Kanun’a eklenen Ek 6. madde ile 01.03.2011tarihindenitibaren ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma araçlarında çalışanlardan ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olanların kendileri tarafından 30 gün üzerinden prim ödemeleri ve bu madde kapsamında ödenen primlerin 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında SSK sigortalılığı olarak değerlendirilmesi ilkesi yeni bir statü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu makalemizin konusunu, ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma araçlarında çalışanlardan ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olan sigortalılara, 6111 sayılı Torba Yasa ile getirilen yeni sosyal güvenlik statüsü hakkı oluşturmaktadır.

II- 6111 SAYILI YASA İLE GETİRİLEN DÜZENLEME

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na 6111 sayılı Kanunla eklenen Ek 6. maddede yer alan düzenlemede; ‘Ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile 4. maddenin ikinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olan kişilerin sigortalılıkları, bu madde kapsamında kendileri tarafından 30 gün üzerinden prim ödemeleri suretiyle sağlanır.

Bu madde kapsamında sigorta hak ve yükümlülükleri; kendilerince veya kendilerini çalıştıranlar tarafından ya da çalışanların üye oldukları meslek odası, birlik veya benzeri kuruluşlarca bildirimin Kurum’a yapıldığı tarihten itibaren başlar, birinci fıkrada belirtilen şekildeki çalışma durumlarının son bulmasından itibaren sona erer.

Bu madde kapsamındaki sigortalılar hakkında; malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası ve istekleri halinde işsizlik sigortası hükümleri uygulanır.

Bu sigortalılar, 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazanç alt ve üst sınırı arasında olmak üzere kendileri tarafından belirlenecek günlük kazancın otuz katının % 32,5’i oranında prim öderler. Bu prim oranının % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, % 12,5’i genel sağlık sigortası primidir. İşsizlik sigortasına tabi olmayı isteyenlerin, sigortalı ve işveren hissesi oranındaki işsizlik sigortası primini ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödememeleri halinde, o aya ait işsizlik sigortası primini ödeme hakları düşer.

Bu madde kapsamında ödenen primler, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık olarak değerlendirilir. Ancak, ticari taksi ile dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma araçlarını işleten kişilerin Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı alt bendine tabi olmalarını gerektirecek nitelikte vergi mükellefi olmaları halinde, bu kişiler Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olurlar.

Bu madde kapsamındaki sigortalılar ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, genel sağlık sigortası hükümlerinden yararlanabilmesi için 67. maddede sayılan diğer şartların yanı sıra sağlık hizmeti sunucusuna başvurdukları tarihte 6183 sayılı Kanun’un 48. maddesine göre tecil ve taksitlendirerek tecil ve taksitlendirmeleri devam edenler hariç 60 günden fazla prim ve prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması şarttır.

Bu Kanun kapsamında tam süreli çalışma ile uzun vadeli sigorta kollarına tabi olan sigortalılar ile 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesi kapsamındaki sigortalılar ve kendi sigortalılıklarından dolayı gelir veya aylık almakta olanlar, birinci fıkrada belirtilen çalışma durumları nedeniyle ayrıca sigortalı olmazlar.

Kurum, bu madde kapsamındaki sigortalıların bu Kanun’un diğer hükümlerine göre uzun vadeli sigorta kollarına tabi olma durumlarını dikkate alarak prim ödeme gün sayılarını ve prim ödeme sürelerini belirlemeye, bu sigortalıları çalıştıranlara ve çalıştıranların bağlı olduğu meslek odası, birlik veya benzeri kuruluşlara Kurum’ca belirlenecek süre içinde bu sigortalıların işe başlama ve işten ayrılışlarını bildirmeleri, bu madde veya bu Kanun’un uzun vadeli sigorta kollarını ihtiva eden sigortalılık statüleri kapsamında sigortalılık kontrolünden sonra çalıştırılmaları, çalıştırıldıkları süre içerisinde sigortalılıklarının devam edip etmediği ve Kurum’ca verilecek sigortalılık belgelerinin periyodik kontrolünü sağlama hususunda zorunluluk getirmeye yetkilidir.

Bu madde kapsamında bulunan sigortalıları çalıştıranlar ile çalışanların üye olduğu meslek odası, birlik veya benzeri kuruluşlara bu madde uyarınca getirilecek bildirim ve kontrol yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi halinde 102. madde uyarınca idari para cezası uygulanır.’ hükmüne yer verilmiştir.

Buna göre ay içinde bir ticari taksi sahibinin yanında vergi mükellefiyeti ve oda kaydı olmaksızın tam ay çalıştırılan taksi şoförünün primi yanında çalıştığı kişi (işveren) tarafından ödenecek olup, primin tamamının 30 gün üzerinden cari usullere göre işveren tarafından ödenmesi gerekmektedir. Hizmet akdi ile çalışmanın doğal sonucu olarak hizmetler 4/a kapsamında sayılacaktır.

Bu şeklide çalışan kişinin, işverenin yanındaki çalışması ay içindeki çalışma saatine göre hesaplanması sonucu çalışması 10 gün ve altında ise bu kez prim 18 gün üzerinden ödenecek ve kendisine 30 gün üzerinden SSK hizmeti verilecek olup, prim ödenen süreler 4/a kapsamında değerlendirilecektir.

Gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (2) numaralı alt bendi kapsamında sigortalı sayıldıklarından taksi, dolmuş ve minibüslerde şoförlük mesleğini geçim kaynağı olarak seçmiş olduğunu ve sürekli olarak icra ettiğini beyan edip ilgili meslek odasına, meslek odasının bulunmadığı yerlerde ise şoförler odasına üye olanlar bu hüküm nedeniyle esnaf ve sanatkar sicil müdürlüğüne kayıt yaptırmak mecburiyetinde olduklarından 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılmışlardır.

Diğer taraftan, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanun’u gereğince hazırlanan Karayolları Trafik Yönetmeliği’nde araç sahibi tarafından başka bir kişinin aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunduğu tespit edilenler bu işlerden dolayı vergi mükellefiyetlerinin tesis edilmesi nedeniyle 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. Yani bu şekilde araç kullananlar Bağ-Kurlu olmak zorundalar.

Söz konusu hükümler gereğince şehir içinde ticari taksi, dolmuş ve diğer toplu taşıma araçlarının sahibi olanlar ile bu araçları sahibinden kiralamak suretiyle kendi adlarına işletenler 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi, ticari taksi, dolmuş ve diğer toplu taşıma araçları sahiplerinin yanında ücret karşılığında tam süreli çalışanlar ise 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. 5510 sayılı Kanun’a 01.03.2011 tarihinden itibaren eklenen ek 6. madde ile hizmet akdine tabi çalıştıkları taksi, dolmuş ve diğer toplu taşıma araçlarında ay içinde 10 günden az çalışmaları bulunanlardan 30 gün süre ile prim ödeyeceklerin sigortalılık statüleri 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık olarak sayılacaktır.

A- SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI VE BAŞVURU  

Ek 6. madde kapsamında sigortalı olmak isteyenler örneği ekli‘Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarında Kısmi Süreli Olarak Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi‘ vearaç sahibiyle şoför arasında imzalanan kısmi süreli iş sözleşmesi ile şoförlük mesleğini yaptıkları SGK Müdürlüğü’ne müracaat etmeleri gerekmektedir. Ancak, şoförün ay içerisinde birden fazla araç sahibinin yanında çalışması veya yeni bir toplu taşım sahibiyle çalışmaya başlaması halinde de her bir araç sahibiyle yapmış olduğu kısmi süreli iş sözleşmelerini Kurum’a verecekler, ancak ay içerisinde her bir sözleşme için ayrı ayrı prim ödemeyecek yalnızca 30 gün prim ödeyecektir.

SGK’ya yapılacak başvuruda, ‘Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarında Kısmi Süreli Olarak Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi’nde toplu taşıma aracı sahibinin (taksi, dolmuş ve diğer toplu taşıma araçları) ay içinde 10 gün az çalıştırdığı sigortalıya ilişkin beyanı ile Ek 6. madde kapsamında sigortalı olacak kişinin beyanı gerekmektedir. Söz konusu bildirgenin ayrıca toplu taşıma aracı sahibinin bağlı olduğu oda tarafından (şoförler odası, minibüsçüler odası, otobüsçüler odası) onaylanması şart olup, toplu taşıma aracı sahibi ve bağlı olduğu odanın beyanının bulunmadığı bildirgeler SGK tarafından işleme alınmayacak. 

Ek 6. madde kapsamında sigortalı olmak için müracaat eden ticari araçlarda kısmi süreli olarak çalışanların sigortalılığı ‘Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarında Kısmi Süreli Olarak Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi’nin SGK’ya verildiği tarih itibariyle başlatılacaktır.

B- PRİM HESABI VE GÜN SAYISI

5510 sayılı Kanun’a 6111 sayılı Yasa ile eklenen geçici 29. maddeye göre, 01.03.2011 tarihinden itibaren Ek 6. madde kapsamındaki sigortalılardan, bu maddenin yürürlüğe girdiği yıl için prime esas günlük kazanç alt sınırının on sekiz katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle otuz katını geçmemek üzere prim alınacağı belirtilmiştir.

Torba Yasa ile 5510 sayılı Kanun’a eklenen Ek 6. maddeye göre sigortalı olacaklardan 01.03.2011tarihinden itibaren5510 sayılı Kanun’un82. maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla sigortalı tarafından belirlenen günlük kazancın otuz katının % 32,5’i oranında prim alınacak. Prim oranının % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, % 12,5’i genel sağlık sigortası primidir. Bu sigortalılardan 4447 sayılı Kanun’a göre işsizlik sigortası primi ödemek isteyenler % 3 sigortalı ve işveren hissesi oranındaki işsizlik sigortası primini de kendileri ödemek zorunda. İşsizlik sigortası priminin ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmemesi halinde o aya ait işsizlik sigortası primini ödeme hakları düşmüş olacak.

Geçici maddedeki bu düzenlemeye göre, ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma araçlarında çalışan şoförlerden, ay içinde çalışma saati süresine göre belirlenen çalışma gün sayısı 10 günden az olanların sigortalılıkları, 30 gün üzerinden primi kendi cebinden ödeyerek sağlanacak. Ancak aylık prim tutarı, 2011 yılı için prime esas günlük kazancın 18 katı üzerinden yüzde 32,5 oranında ödenecek. 18 kat, 2012 yılından itibaren her yıl için bir puan artırılarak 30 kata çıkacak. 

Bu şekilde sigortalı olacaklar;

01.03.2011-30.06.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi ödemek istemeyenler; aylık kazanç alt sınırına göre: 26,55 TL x 18 x % 32,5 = 155,32 TL,

01.07.2011-31.12.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi ödemek istemeyenler; aylık kazanç alt sınırına göre: 27,90 TL x 18 x % 32,5 = 163,22 TL,

01.03.2011-30.06.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi ödeyecekler; aylık kazanç alt sınırına göre: 26,55 TL x 18 x % 35,5 = 169,65 TL,

01.07.2011-31.12.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi dahil ödeyecekler; aylık kazanç alt sınırına göre: 27,90 TL x 18 x % 35,5 = 178,28 TL

prim ödeyeceklerdir.

C- SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ

Ek 6. madde kapsamında ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerlerinde çalıştırılanların sigortalılıkları;

– 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bendi kapsamında uzun vadeli kollarına tabi çalışamaya başlaması,

– İsteğe bağlı sigortalı olması,

– Toplu taşıma aracı sahibinin yanında on günden fazla çalışması,

– Bu kapsamdaki çalışmasının sona ermesi

halinde sona erecektir.

D- AYRICA KISMİ SÜREYİ BORÇLANMAK MÜMKÜN

6111 sayılı Yasa ile 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine eklenen fıkraya göre, ‘Bu bendin yürürlüğe girdiği tarihten sonraki sürelere ilişkin olmak üzere, 4857 sayılı Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreleri’(2)kendilerinin veya hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları ve talep tarihinde belirlenen prime esas günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın % 32’si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri şartı ile borçlandırılarak, borçlandırılan süreleri sigortalılıklarına sayılacak olup, bu kapsamda borçlanılacak sürelere ilişkin genel sağlık sigortası primlerinin ödenmiş olması halinde, genel sağlık sigortası primi ödenmiş bu sürelere ilişkin borçlanma tutarı % 20 oranı üzerinden hesaplanması gerekmektedir.

Bu kısmı bir örnekle açıklamak gerekirse, 4/a kapsamında bir işveren yanında ayda 20 gün süreyle kısmi süreli olarak uzun vadeli sigorta kollarına tabi çalışan sigortalı ayrıca ticari takside ay içinde 10 günden az çalıştığını farzedelim. Bu sigortalı Ek 6. madde kapsamında sigortalı olmak için SGK’ya müracaat etmesi durumunda, sigortalının uzun vadeli sigorta kollarına tabi olarak ayda 20 gün çalışması devam ettiğinden Ek 6. maddeye tabi sigortalılık talebi SGK tarafından kabul edilmeyecektir. Ancak bu sigortalı ay içinde eksik kalan 10 günü 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında isteğe bağlı sigorta primi ödeyebileceği gibi aynı statü üzerinden borçlanmak suretiyle ödeyebilecektir.

III- SONUÇ

Getirilen bu düzenleme ile birlikte, işveren durumundaki araç sahiplerinin üzerindeki sosyal güvenlik prim ödeme yükümlülüğü esnetilmiş, bu yönüyle işverenlere kolaylık sağlanmıştır.

Diğer taraftan, şehir içi toplu taşıma aracı işyerlerinde çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olan kişilerin sigortalılıklarının, prim ödeme gün sayılarının 18 gün üzerinden hesaplanarak kendileri tarafından ödenmesi şartı ile 30 gün üzerinden hizmet kazanmalarına imkan sağlanmış olmaktadır.

Bu konunun yanlış anlaşıldığı veya yanlış yorumlandığı görülmektedir. Tekrar ifade etmek gerekirse, 6111 sayılı Yasa ile getirilen bu hak, hizmet akdi ile olan çalışmalarda geçerli olup, bir ticari taksiyi kullanan kişi eğer vergi mükellefi ise aylık çalışması ister 5 gün, ister 15 gün olsun her hal ve şartta 4/b’li yani Bağ-Kurlu olmak zorundadır.

 

 

 

Yazar:Mahmut KOTAN*

Yaklaşım / Mayıs 2011 / Sayı: 221