I-GİRİŞ

Ticaret hayatı içinde çeşitli sebeplerle şirketlerin birleşmesi, bölünmesi veya tür değiştirmesi gibi yapısal değişikliklere ihtiyaç duyulabilmektedir. 6102 Sayılı Kanundan önce 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nda yer alan ve 16.09.2003 tarih ve 25231 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anonim Ve Limited Şirketlerin Kısmi Bölünme İşlemlerinin Usul Ve Esaslarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğde ele alınan bölünme, ticaret hukuku bakımından 6102 Sayılı Kanun’la yasal zemine kavuşmuştur. Bölünmenin nedeni ile ilgili olarak Kanun’da sınırlayıcı herhangi bir nedene yer verilmemiş olmakla birlikte, 6102 Sayılı Kanun’un gerekçesinden anlaşıldığı üzere, bu işleme büyüyen şirketlerin ana iştigal konularına dönmeleri, holdingleşmeleri, kârlılığın artırılması, hantallığın ve riskin azaltılması veya aile ortaklıklarındaki paylaşım nedeniyle ihtiyaç duyulabilmektedir.(1)

II-BÖLÜNME ŞEKİLLERİ VE GEÇERLİ BÖLÜNMELER

Adından anlaşılacağı üzere bölünmede, bölünen şirketin malvarlığında bir azalma ve bu azalan miktarın yeni veya mevcut başkaca bir şirkete devri söz konusudur. Bölünme işlemi, sermaye şirketlerinin ve kooperatiflerin malvarlıklarını tamamen veya kısmen kendilerinden ayırarak tasfiyesiz olarak ve kısmî küllî halefiyet yoluyla başka sermaye şirketlerine veya kooperatiflere devretmeleri ve bunun karşılığında bölünen şirketin ortaklarının devralan şirketlerde ortak konumunu elde etmeleridir.(2)

Yasada, esasen tam bölünme ve kısmı bölünme şeklinde iki tür bölünme şekli benimsenmiştir. Tam bölünmede, şirketin tüm malvarlığının bölümlere ayrılması ve diğer şirketlere devrolunması, bölünen şirketin ortaklarının devralan şirketin paylarını ve haklarını iktisap etmesi, tam bölünen bu şirketin sona ererek ticaret sicilinden terkin edilmesi söz konusudur. Kısmı bölünmede ise, bölünen şirketin varlığı devam etmekte ve fakat bir şirketin malvarlığının bir veya birden fazla bölümü diğer şirketlere devrolmaktadır. Bölünen şirketin ortakları devralan şirketin paylarını ve haklarını iktisap etmekte, bölünen şirket devredilen malvarlığı bölümlerinin karşılığında devralan şirketteki payları ve hakları elde ederek yavru şirketini oluşturmaktadır.(TTK Md.159) 

Anlaşılacağı üzere tam bölünmede bölünen şirketin malvarlığının tümü bölünmekte ve mevcut veya yeni kurulacak en az iki şirkete geçmekte, bölünen şirketin tüzel kişiliği sona ermektedir. Kısmi bölünmede ise bölünen şirketin varlığı sona ermemekte, bölünen şirketin malvarlığının bir veya birden fazla kısmı kurulmuş olan yahut yeni kurulacak bir şirkete aktarılmaktadır. Bölünme nedeniyle bir şirket veya kooperatifin yeniden kurulması söz konusu ise, kuruluş işlemlerinin Türk Ticaret Kanunu ve 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesi gerekmekle birlikte, anonim/limited şirketlerde kurucuların asgari sayısına ve ayni sermaye konulmasına ilişkin hükümler uygulanmayacaktır.(TTK Md.164/1)

Yasada sadece sermaye şirketleri ile kooperatiflerin bölünmesine imkan verilmiş olup, şahıs şirketleri olan (adi) komandit ve kollektif şirketler kapsam dışında tutulmuştur. Buradan hareketle anonim, limited, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ile sermaye veya şahıs şirketi tanımına girmeyen kooperatiflerin birbirlerine bölünmeleri mümkün kılınmıştır. Buna göre örneğin bir anonim şirket bir kooperatife veya bir kooperatif bir limited şirkete bölünebilecektir. Bununla birlikte Caiz olmayan bölünmeler yasağının, tür değiştirme yoluyla aşılabilmesine de engel bulunmamaktadır. (3) (TTK Md.181/1)

III-BÖLÜNME SÖZLEŞMESİ VE BÖLÜNME PLANI

Bölünme sözleşmesi bölünme işlemi sonucunda bölünen şirketin malvarlığının mevcut olan bir şirkete devri halinde bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları tarafından hazırlanan ve bölünmeye katılan şirketlerin genel kurullarınca onaylanan bir yazılı bir sözleşme iken, bölünme planı, bölünme işlemi sonucunda bölünen şirketin malvarlığının yeni kurulacak (henüz mevcut olmayan) bir şirkete devri halinde bölünen şirketin yönetim organı tarafından tanzim edilen ve bölünen şirketin genel kurulunca onaylanan yazılı bir metindir.(TTK Md.166)

Yasada, bölünme sözleşmesi ve planının şekli ile ilgili detaylı bir açıklama yapılmamış olmakla birlikte, bazı hususların metinde yer alması gerektiği özellikle vurgulanmıştır. Buna göre, sözleşme veya plan bilhassa, bölünmeye katılan şirketlerin ticaret unvanları, merkezleri ve türleri, aktif ve pasif malvarlığı konularının devir amacıyla bölümlere ayrılmasını ve tahsisini, bu bölümlere ilişkin envanteri, taşınmazları, kıymetli evrakı, payların değişim oranını ve devreden şirketin ortaklarının devralan şirketteki ortaklık haklarına ilişkin açıklamaları, şirket paylarının bilanço kârına hangi tarihten itibaren hak kazanacakları, yöneticiler ile denetçilere tanınan özel menfaatleri içermelidir. Devralan şirketin intifa senedi, oydan yoksun pay ve özel hak sahiplerine tahsis ettiği hakların da metinde gösterilmesi zorunlu olup, aksi durum sözleşme veya planın iptaline sebep olabilmektedi4]

Bölünme süreci içinde düzenlenmesi gereken dökümanlardan biri de bölünme raporudur. Söz konusu rapor bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları tarafından ayrı ayrı hazırlanabileceği gibi müştereken de tanzim edilebilecektir. Raporda özellikle, bölünmenin amacı ve sonuçların, bölünme sözleşmesi veya planının, devreden şirketin ortaklarının devralan şirketteki haklarına ilişkin açıklamaların, gereğinde bölünme dolayısıyla ortaklar için doğacak ek ödeme ve benzeri yükümlülüklerin, bölünmenin bölünmeye katılan şirketlerin alacaklıları üzerindeki etkilerinin belirtilmesi gerekmektedir.(TTK Md.169)  

III- ALACAKLILARIN DURUMU, BÖLÜNME KARARININ ONANMA NİSABI İLE BÖLÜNMENİN TESCİLİ

Bölünme ile bölünen şirketin malvarlığı kısmen veya tamamen azalacağından, bölünen şirketin alacaklılarının alacaklarının teminat altına alınması önemlidir. Bu bakımdan yasada, bölünmeye katılan şirketlerin alacaklılarının Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yedişer gün aralıklarla üç defa yapılacak ilanla ve sermaye şirketlerinde ayrıca internet sitesine de konulacak ilanla alacaklarını bildirmeye ve teminat verilmesi için istemde bulunmaya çağırmaları, bu ilanın yayımından itibaren üç ay içinde istemde bulunan alacaklıların alacaklarını teminat altına almaları zorunlu tutulmuştur.(TTK Md.175/1) Ancak bölünme ile alacaklıların alacaklarının tehlikeye düşmediğinin ispat edilmesi halinde teminat verme yükümlülüğü ortadan kalkacaktır.(TTK Md.175/2) Talepte bulunmayan alacaklıların güvence sağlanmasını isteme hakları ortadan kalkmakla birlikte bu durum alacaklının hakkına herhangi bir etki yapmayacaktır.[5]

Kanun koyucu alacaklılara teminat sağlanmasına yönelik yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde bölünme sözleşmesinin bölünmeye katılan şirketlerce genel kurula getirilmesine cevaz vermediğinden, söz konusu teminat sağlanmadan bölünmenin gerçekleşmesi imkanı bulunmamaktadır.(TTK Md.173/1) Alacaklılara yönelik teminatın sağlanmasını takiben bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organlarınca bölünme sözleşmesi veya bölünme planı genel kurula sunulacak, anonim şirketlerde esas veya çıkarılmış sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçünün, limited şirketlerde sermayenin en az dörtte üçünü temsil eden paylara sahip olmaları şartıyla tüm ortakların dörtte üçünün, ancak bir anonim şirket devralınıyorsa ve devralma nedeniyle ek yükümlülük öngörülüyorsa bütün ortakların oybirliği ile karar alınması gerekecektir. Kooperatiflerde kullanılan oyların üçte ikisinin, ortaklara ek ödeme getiren bölünmede ise tüm ortakların dörtte üçünün olumlu oy kullanması icap edecektir.(TTK Md.173/2, 151, 1163 KK Md.52/1)

Bölünmenin genel kurulca onaylanması sonrasında yönetim organı tarafından bölünmenin tescili talep edilecektir. Şayet bölünen şirketin malvarlığı yeni kurulacak şirkete devrolacaksa bölünme kararı kuruluşla birlikte eş zamanlı olarak tescil ettirilecektir. Bu tescil ile birlikte tescil anında envanterde yer alan bütün aktif ve pasifler devralan şirketlere geçecek, tam bölünme nedeniyle tüzel kişiliği sona eren bölünen şirketin ticaret unvanı eş zamanlı olarak sicilden terkin edilecektir.(TTK Md.179) Ayrıca, bölünen şirket dışındaki bölünmeye katılan diğer şirketlerin kayıtlı olduğu ticaret sicil müdürlükleri tarafından; devrolunan veya bölünen şirketin malvarlığına dahil olan tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve hakların, devralan şirketlerin adına tescilinin gecikmeksizin yapılması amacıyla, bölünme kararının tescili ile eş zamanlı olarak ilgili sicillere bildirimde bulunulması gerekmektedir.[6] Uygulamada bölünen şirketlerin bölünmeye konu olan; tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve haklarının listesi, bunların kayıtlı olduğu siciller ile söz konusu mal ve hakların ilgili sicillerdeki kayıtlarına ilişkin bilgileri içeren şirket yetkilerince imzalı beyan talep edilmekte, şayet bu hususta bir kayıt yoksa, sicile kayıtlı varlık bulunmadığına dair beyan istenmektedir.(7)

IV-SONUÇ

Bölünme, şirket birleşmelerine nazaran daha az karşılaşılan bir uygulama olmakla birlikte muhtelif sebeplerle ticaret hayatında ihtiyaç duyulan bir işlemdir. Yasada sermaye şirketleri ile kooperatiflerin bölünmesine cevaz verilmiş, şahıs şirketleri bölünme kapsamı dışında tutulmuştur. Tam bölünmede bölünen şirketin tüzel kişiliğinin tamamen sona ermesi ve yeni kurulacak veya mevcut birden fazla şirkete aktarılması söz konusu iken kısmi bölünmede bölünen şirketin malvarlığının bir kısmı yeni kurulacak veya mevcut bir şirkete devredilecektir. Her iki bölünme türünde de bölünmeye katılan şirketlerin ortaklarının bilgilendirilmesi ve alacaklılarının alacaklarının teminat altına alınması gerekmektedir.

Yazar: Özdem SATICI TOPRAK*

E-Yaklaşım / Mart 2018 / Sayı: 303

*   Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi

[1] /www.capital.com.tr/yonetim/liderlik/simdi-bolunerek-buyume-zamani

[2] https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss96.pdf

[3] https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss96.pdf

[4] Y.11.HD.E.2012/17293 K.2014/7051

[5] https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss96.pdf

[6] Bkz. 31.12.2012 tarih ve 28453 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Şirketlerde Yapı Değişikliği Ve Ayni Sermaye Konulmasında Siciller Arası İşbirliğine İlişkin Tebliğ

[7] http://www.ito.org.tr/wps/portal/tescil-ilan-kurulus?WCM_GLOBAL_CONTEXT=Bolunme