I- GİRİŞ

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Sosyal Güvenlik Kurumu, Türkiye İş Kurumu), Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı tarafından müştereken hazırlanan yasal düzenleme ile işsizlik sigortasına benzer bir yapının, işletmesini kapatmak durumunda kalan esnaf işletmeleri için de oluşturulmasına yönelik yeni bir sigorta sistemi getirilmesi amaçlanmıştır.

Esnaf Ahilik Sandığının kurulmasına dair düzenlemeyi de içeren 456 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 22-23.02.2017 tarihlerinde TBMM Genel Kurulu’nda görüşülerek kabul edilmiştir.

08.03.2017 tarihli 30001 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6824 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 9 uncu maddesinde “Esnaf Ahilik Sandığı” başlığı altında 25.08.1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na 6. Ek Madde olarak eklenmiştir.

Söz konusu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu’nun görüşleri alınarak Türkiye İş Kurumu tarafından belirlenecektir.

01.01.2018 tarihinde yürürlüğe girecek olan Sandıktan ilk maaş ödemeleri 01.01.2021 tarihinden itibaren başlayacaktır.

Esnaf Ahilik Sandığı Kapsamına Kimler Dahil Edildi

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 50. maddesi kapsamındaki isteğe bağlı sigortalılar, 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanun’a tabi jokey ve antrenörler, köy ve mahalle muhtarları ile tarımsal faaliyette bulunanlar hariç olmak üzere; 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar Esnaf Ahilik Sandığı sigortalısı sayılmıştır.

Buna göre;

• Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olanlar,

• Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,

• Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları

Esnaf Ahilik Sandığı kapsamına dahil edilmiştir.

II- KİMLER HANGİ DURUMLARDA SİGORTADAN FAYDALANACAK

Esnaf Ahilik Sandığı sigortalılarından iflas istemiyle mahkemeye başvurulmuş olmak suretiyle veya iflasa tabi olmamakla birlikte işyerini kapatmak suretiyle sigortalılığı sona erenler, sigortalılığının sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde Kuruma doğrudan veya elektronik ortamda başvurarak yeni bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirmeleri, bu maddede yer alan prim ödeme koşullarını sağlamış olmaları ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ve bu prime ilişkin herhangi bir borcunun olmaması kaydıyla Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği almaya hak kazanırlar.

Bu durumda, sigortalılığı sona eren kapsamdaki 4/b’lilerden;

• İflasa tabi olmayanlar (esnaf ve sanatkar, serbest meslek erbabı) işyerlerini kapattıklarında,

• İflasa tabi olanlar (tacirler) iflas istemiyle mahkemeye başvurduklarında,

Sandıktan işsizlik maaşı alabileceklerdir.

III- ESNAF AHİLİK SANDIĞININ GELİR VE GİDERLERİ

Sandığın gelirleri aşağıdaki gelir kalemlerinden oluşmaktadır.

• Esnaf Ahilik Sandığı primleri,

• Bu primlerin değerlendirilmesinden elde edilen kazanç ve iratlar,

• Esnaf Ahilik Sandığının açık vermesi durumunda Devletçe sağlanacak katkılar,

• Bu madde gereğince sigortalılardan alınacak ceza, gecikme zammı ve faizler,

• Diğer gelir ve kazançlar ile bağışlar.

Sandığın giderleri ise şunlardır.

• Esnaf Ahilik Sandığı ödenekleri,

• 5510 sayılı Kanun gereği ödenecek sigorta primleri,

• 48. maddenin yedinci fıkrasında sayılan hizmetlere ilişkin giderler,

• Esnaf Ahilik Sandığı hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için Yönetim Kurulunun onayı üzerine Kurum tarafından yapılan giderler ile hizmet binası kiralanması, hizmet satın alınması, bilgisayar, bilgisayar yazılım ve donanımı alım giderleri.

IV- PRİM ÖDEME ZORUNLULUĞU VE ÖDENECEK MİKTAR

Esnaf Ahilik Sandığı sigortası isteğe bağlı olmayıp, zorunludur. Sigorta kapsamına giren ve hâlen faaliyette olanlar Kanun’un yürürlüğe gireceği 01.01.2018 tarihinden itibaren, 01.01.2018 tarihinde sonra faaliyete başlayacak olanlar ise başladıkları tarihten itibaren Esnaf Ahilik Sandığı sigortalısı olacaklar ve dolayısıyla prim ödeme zorunlulukları başlayacaktır.

Esnaf Ahilik Sandığı primleri; sigorta kapsamına girenler tarafından %2 ve devlet tarafından  %1 katkı olmak üzere, toplamda %3 prim ödemesinden oluşacaktır.

Sigortalıların prime esas aylık kazançlarından %2’si, 2017 yılı için brüt asgari ücret tutarı gözönüne alındığında, 35,55 TL oranına tekabül etmektedir. Devlet tarafından ayrılacak %1  katkı tutarı da  2017 yılı için 17,77 TL’ye karşılık gelmektedir.

Sandığa sağlanacak katkı payları 2018 yılı başından itibaren başlayacağına göre, 2018 yılı için belirlenecek brüt asgari ücret miktarına göre değişecektir.

Bununla birlikte; sigortalılardan alınacak günlük prim tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının iki katı üzerinden hesaplanacak tutardan fazla olmayacaktır. Buna göre; 2017 yılı için prime esas günlük kazanç alt sınırı 59,23 TL, olup, iki katı olan 118,46 TL’yi geçmeyecektir.

Herhangi bir nedenle sigortalılık durumunun sona ermesi hâlinde, o ana kadar sigortalıdan kesilen primler ile Devlet payı iade edilmeyip, sandık hesabında değerlendirilecektir.

V- GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUK

Esnaf Ahilik Sandığı primlerinin toplanmasından Sosyal Güvenlik Kurumu, diğer her türlü hizmet ve işlemlerin yapılmasından Türkiye İş Kurumu görevli, yetkili ve sorumlu olacaktır.

Esnaf Ahilik Sandığı primleri ile ilgili olarak, işsizlik sigortasında olduğu gibi 5510 sayılı Kanun’un sigorta primlerine ilişkin madde hükümleri uygulanacaktır. Esnaf Ahilik Sandığı primlerinin toplanmasından, sigortalı bazında kayıtların tutulmasından, toplanan primler ile uygulanacak gecikme cezası ile gecikme zammının Esnaf Ahilik Sandığına aktarılmasından, teminat ve hak edişlerin prim borcuna karşılık tutulmasından ve yersiz olarak alınan primlerin iadesinden Sosyal Güvenlik Kurumu görevli, yetkili ve sorumlu olacaktır. Sosyal Güvenlik Kurumu bir ay içinde tahsil ettiği primler ile gecikme cezası ve gecikme zammını ayrı ayrı göstermek suretiyle tahsil edildiği ayı izleyen ayın onbeşine kadar Esnaf Ahilik Sandığına aktaracaktır. Uygulamaya ilişkin hususlar Sosyal Güvenlik Kurumu ve Türkiye İş Kurumu arasında düzenlenen bir protokol ile belirlenecektir. Türkiye İş Kurumu, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ay itibarıyla Esnaf Ahilik Sandığına intikal ettirdiği sigortalı paylarını dikkate alarak Devlet payını Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan talep edecektir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı talep edilen miktarı talep tarihini izleyen onbeş gün içinde Esnaf Ahilik Sandığına aktaracaktır.

Görüldüğü üzere, sigorta primlerinin toplanması ile diğer hizmet ve işlemlerin yapılmasında, 5510 sayılı Kanun ile 4447 sayılı Kanunda yer verilen düzenlemeler esas alınmıştır.

VI- YAPILACAK ÖDEMELER VE SAĞLANACAK HİZMETLER

Esnaf Ahilik Sandığı sigortalılarına Kanunda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde, Türkiye İş Kurumu’nca aşağıda belirtilen ödemeler yapılacak ve hizmetler sağlanacaktır:

• Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği

• 5510 sayılı Kanun gereği ödenecek sigorta primleri

• Yeni bir iş bulma

• Aktif işgücü hizmetleri kapsamında kurs ve programlar.

Sigortalılar için düzenlenecek kurs ve programlara ilişkin olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığının görüşü alınacaktır.

Günlük Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanacak günlük ortalama kazancının %40’ıdır. Bu şekilde hesaplanacak Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği miktarı, belirlenen aylık asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçemeyecektir.

Buna göre, 2017 yılı için ödenecek aylık miktar 711 TL’den az, 1.422 TL’den fazla olamayacaktır. Ancak, yukarıda da değinildiği üzere, sandıktan yapılacak ilk maaş ödemeleri 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren yapılacağına göre, 2021 yılı için belirlenecek brüt asgari ücret miktarına göre ödemelerin hesaplanması gerektiğinin altı çizilmelidir. 

Esnaf Ahilik Sandığı sigortalıları için sigortalılığının sona ermesinden önceki son 120 gün sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde;

a) 600 gün faaliyetini sürdüren ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ödemiş olanlara 180 gün,

b) 900 gün faaliyetini sürdüren ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ödemiş olanlara 240 gün,

c) 1080 gün faaliyetini sürdüren ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ödemiş olanlara 300 gün,

süre ile Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği verilecek olup, burada da işsizlik sigortasına paralel bir düzenleme getirilmiştir.

Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği, başvuruları izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırılacaktır. Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği, her ayın beşinde aylık olarak sigortalının kendisine ödenecektir. Ödeme tarihini öne çekmeye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yetkili olacaktır.

Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmayacak ve nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir ve temlik edilemeyecektir.

Sigortalı, Esnaf Ahilik Sandığı ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar faaliyetine başlar ve Esnaf Ahilik Sandığı ödeneğinden yararlanmak için bu maddenin öngördüğü şartları yerine getiremeden yeniden faaliyetine son verirse, daha önce hakettiği Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanmaya devam edecektir. Kanun’da öngörülen şartları yerine getirmek suretiyle yeniden faaliyetin son bulması hâlinde ise sadece bu yeni hak sahipliğinden doğan süre kadar Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği ödenecektir.

VII- SONUÇ

Başta esnaf ve sanatkarlar olmak üzere, işyerlerini kapatmak zorunda kalan Esnaf Ahilik Sandığı kapsamına alınan sigortalıların, geçirdikleri zor dönemde bir nebze nefes almaları ve bu geçiş döneminde geçimlerini idame ettirmek üzere hukuki bir düzenleme getirilmiştir. 

Esnaf Ahilik Sandığın’dan iki kesimin faydalanması öngörülmüştr. İflasa tabi olmayanlar (esnaf ve sanatkar, serbest meslek erbabı) işyerlerini kapattıklarında, iflasa tabi olanlar (tacirler) iflas istemiyle mahkemeye başvurduklarında, bu haktan faydalanma imkanına sahip olacaktır.

Bununla birlikte; bugüne kadar yapılan araştırmalar da göstermektedir ki, esnaf ve sanatkarların işyerlerini kapatma oranının; gerek serbest meslek erbabının işyerlerini kapatma oranından, gerekse de tacirlerin iflas etme oranından fazla olması beklentisi daha yüksek bir olasılık olarak karşımıza çıkmaktadır.

Diğer taraftan; ülkemizde zaman zaman meydana gelen doğal afetler ve terör olayları ile küresel boyuttaki ekonomik krizlerin yansıması sonucu işyerlerini kapatmak zorunda kalan yine esnaf ve sanatkar kesimi olmuştur. 

Dolayısıyla, Esnaf Ahilik Sandığı’ndan en çok faydalanacak kesimin, “ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedenî çalışmasına dayandıran” diye tanımında da yer verilen 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’na göre faaliyet gösteren ve diğer kesimlere göre nispeten kazançları daha düşük miktarlarda olan yaklaşık 1,7 milyon esnaf ve sanatkar içerisinden olması beklenmektedir.

Sonuç olarak; hiç kimsenin bu sandıktan yararlanmak zorunda kalmaması temennilerimiz doğrultusunda, Esnaf Ahilik Sandığı’nın hak ve adalete uygun bir sistem olarak tecelli edeceğini şimdiden görür gibiyiz.

 

Yazar: Hüseyin ALTINDAL*

Yaklaşım / Kasım 2017 / Sayı: 299