I- GİRİŞ

6645 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun(1)’un 28. maddesiyle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu(2)’na geçici 15. maddesi eklenmiştir. Söz konusu geçici madde yeni bir istihdam teşviki düzenlemesi olup bu teşvik düzenlemesinden kimlerin hangi şartlarda yararlanacağı, ne gibi avantajlar sağladığı yazımızın konusunu teşkil etmektedir.

II- DÜZENLEMENİN MUHTEVİYATI

Denilebilir ki, yeni düzenlemenin temel öznesi “İşbaşı Eğitim Programını Tamamlayanlar”dır. Zira söz konusu düzenleme teşvikten yararlanabilmenin evvel şartı olarak işbaşı eğitimini tamamlayan işçilerin işe almasını öngörmektedir. Zira anılan geçici 15. maddede teşvikten yararlanmak için işe alınan işçilerin aranan koşulları şu şekilde ifade edilmektedir: “ 18 yaşından büyük, 29 yaşından küçük olanlardan Türkiye İş Kurumu tarafından 31.12.2016 tarihine kadar başlatılan işbaşı eğitim programlarını tamamlayanların;

a) Programın bitimini müteakip en geç üç ay içinde programı tamamladıkları meslek alanında özel sektör işverenleri tarafından 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında işe alınması ve

b) İşe alındıkları yıldan bir önceki takvim yılında işyerinden bildirilen aylık prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısının ortalamasına ilave olması kaydıyla…” denilmektedir.

Madde hükmünün devamına geçmeden önce zikredilen kısmı itibariyle bazı hususlara açıklık getirelim. Öncelikle “iş başı eğitim programı”nın ne olduğunu izah etmeye çalışalım.

Türkiye İş Kurumu’nca “İki çalışanınız var ise bir çalışan bizden” sloganıyla uygulamaya konulan programa göre;

• En az 2 ile 10 çalışanı bulunan ve Kurum’a kayıtlı işyerlerine bir katılımcı İŞKUR tarafından azami 160 fiili gün desteklenmektedir.
• 11 ve üstü mevcut sigortalı çalışanı olan işyerlerine ise çalışan sayısının onda biri kadar katılımcı verilebilmektedir.
• Program süresince katılımcı zaruri giderleri (günlük 25 TL) ve sigorta prim giderleri Kurum tarafından karşılanmaktadır.
• Bu şekilde işverenler, katılımcıyı işin başında görme imkânı bularak kendi ihtiyacına göre yetiştirebilmektedirler(3).

Bahsedilen programın amacı, işsiz olup ilk kez çalışma hayatına girecek olanların belli bir tecrübeye kavuşmaları ve mesleki beceri anlamında gelişmelerine katkı sağlamak olarak ifade edilebilir. Bu bağlamda program sayesinde vasıfsız işçiler, tercih edilebilir, yetişmiş birer işgücü olarak daha kolay istihdam edilmeleri sağlanmaktadır. Bu kazanımlar sağlanırken katlanılması gereken maliyeti de yine Kurum üstlenmekte olup buna göre işbaşı eğitim programı kapsamında mesleki eğitim alanlara günlük 25,00 TL ödenmesinin yanı sıra sigorta prim giderleri de Kurum tarafından karşılanmaktadır.

Yukarıda aynıyla yer verdiğimiz geçici 15. maddenin birinci fıkrasının devamında işe “… alındıkları işyerinin imalat sanayi sektöründe faaliyet göstermesi hâlinde 42 ay, diğer sektörlerde ise 30 ay süre ile 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uygulandıktan sonra kalan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait oranına göre ve aynı Kanun’un 82. maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan tutar Fondan karşılanır. 30.06.2015 tarihine kadar başlayan işbaşı eğitim programlarının katılımcıları için bu fıkradaki süreler 6 ay artırımlı uygulanır.” denilmektedir.

Görüldüğü üzere birinci fıkrada belirtilen hususları taşımaları kaydıyla teşvikten yararlanmak isteyen işverenlerin teşvikten yararlanma süresi işyerinin hangi sektörde faaliyet gösterdiğine göre farklılık arz etmektedir. Buna göre işbaşı eğitim programlarını tamamlayıp işe aldıkları işçilerden ötürü teşvikten faydalanmak isteyen işveren imalat sanayinde faaliyet gösteriyorsa 42 ay, diğer sektörlerde faaliyet gösteriyorsa 30 ay süreyle teşvikten faydalanabileceklerdir.

Bu teşvik uygulamasına göre, söz konusu sürelerde mevcut uygulanan 5 puanlık prim indirimi teşviki uygulandıktan sonra kalan sigorta primlerinin, işveren hisselerine ait oranına göre ve asgari ücret üzerinden hesaplanan tutar İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacaktır. Ayrıca, işçi 30 Haziran 2015 tarihine kadar başlayan işbaşı eğitim programlarına katılmışsa teşvik süresi imalat sektöründeki işyerleri için 48, diğer sektörler için de 36 aya uzatılacaktır.

Örnek: Öncelikle beş puanlık prim indiriminden yararlanılacak olan tutar hesaplanmalıdır. Buna göre; 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinden öngörülen ve beş puanlık prim indirimi olarak da adlandırılan teşvikten, sigortalıların üst sınıra kadar olan kazançları üzerinden yararlanılabilmektedir. Başka bir ifade ile sigortalıların brüt ücretlerinin tamamı üzerinden hesaplanan işveren hissesinin beş puanlık kısmı Hazine’ce karşılanmaktadır. Örneğimizde söz konusu teşvik tutarları 2015 yılının ilk altı ayı için geçerli olan sigorta priminin alt ve üst sınırı üzerinden hesaplanacaktır.

Dolayısıyla 05510 sayılı kanun numarası seçilerek düzenlenen APHB ile

– Brüt 1.201,50 TL ücret alan bir sigortalıdan dolayı yararlanılacak teşvik tutarı: 1.201,50 x 5 / 100 = 60,08 TL

– Brüt 7.809,90 TL ücret alan bir sigortalıdan dolayı yararlanılacak teşvik tutarı: 7. 809,90 x 5 / 100 = 390,50 TL

6645 sayılı Kanunla getirilen işbaşı eğitimi programına katılanların istihdamına yönelik teşvik tutarı ise madde metninde belirtildiği gibi 5 puanlık prim indirimi teşviki uygulandıktan sonra kalan sigorta primlerinin, işveren hisselerine ait oranına göre ve asgari ücret üzerinden hesaplanan tutar İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacaktır. Söz konusu hüküm doğrultusunda teşvik tutarını hesaplayacak olursak;

– Brüt 1.201,50 TL ücret alan bir sigortalı için sigorta primi işveren payı (% 20,5) 246,31 TL’dir.

1.201,50 x 5/100= 60,08 TL (5 puanlık prim indirimi teşviki)

1.201,50 x 15,5 / 100= 186,23 (6645 sayılı Kanunla getirilen teşvik) olmak üzere toplam= 246,31 TL olarak,

Brüt 7.809,90 TL ücret alan bir sigortalı için sigorta primi işveren payı (% 20,5) 1.601,03 TL’dir.

7. 809,90 x 5 / 100 = 390,50 TL, (5 puanlık prim indirimi teşviki)

1.201,50 x 15,5 / 100 = 186,23 (6645 sayılı Kanunla getirilen teşvik) olmak üzere toplam 576,73 TL olarak hesaplanacaktır.

Dolaysıyla bahse konu teşvik kapsamında işe alınan sigortalının asgari ücretle çalıştırılması durumunda sigorta priminin işveren payının tamamı Devlet tarafından (5 puanlık kısmı Hazine’ce, kalan kısmı da işsizlik sigortası fonundan olmak üzere) karşılanacak olup işverene kendi payı oranında sigorta prim maliyeti olmayacaktır. Ancak bu teşvik kapsamında işe alınan sigortalının ücretinin asgari ücreti aşması durumunda işverenin 5 puanlık prim teşvikinden yararlanacağı tutar, ücrete paralel olarak artarken 6645 sayılı Kanun’a göre yararlanacağı teşvik tutarı, söz konusu düzenlemenin gereği olarak, 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanacağından asgari ücretli için uygulanan tutarı kadar olacak ve bu tutarı aşamayacaktır. Örneğimize göre 7.809,90 TL ücret alan bir sigortalı için sigorta primi işveren payı 1.601,03 TL olup bunun 576,73 TL tutarındaki kısmı teşviklerden karşılanacak, işveren ise kalan tutar olan 1.024,30 TL tutarındaki kısmı kendisi karşılayacaktır.

III- TEŞVİKLE İLGİLİ DİĞER ŞARTLAR VE HUSUSLAR

Söz düzenleme doğrultusunda teşvikten yararlanmak isteyen işverenler için şimdiye kadar belirttiğimiz şartların dışında başka şartlar da öngörülmüştür. Buna göre;

1- İşverenlerin, 5510 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerini yasal süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na vermesi, sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazine ve Fon tarafından karşılanmayan işveren hissesine ait tutarı yasal süresi içinde ödemesi ve kapsama giren sigortalının işe alındığı işyerinden dolayı Sosyal Güvenlik Kurumu’na prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmaması gerekmektedir.

2- Sosyal Güvenlik Kurumu’na olan prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçları olmakla birlikte söz konusu borçlarını 6183 sayılı Kanun’un 48. maddesine göre tecil ve taksitlendirilmiş veya ilgili diğer kanunlar uyarınca prim borçlarının yeniden yapılandırılmış ve taksitlendirilmiş olan işverenlerin, bu tecil, taksitlendirme ve yeniden yapılandırma devam ettiği sürece söz konusu teşvik uygulamasından yararlanmaları mümkündür.

3- Yapılan kontrol ve denetimlerde, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işverenler bir yıl süreyle bu maddeyle sağlanan destek unsurlarından yararlandırılmayacaklardır.

Son olarak bahse konu teşvik hükümleri; kamu idaresine ait işyerleri, 21.04.2005 tarih ve 5335 sayılı Kanun’un 30. maddesinin ikinci fıkrası kapsamına giren kurum ve kuruluşlara ait işyerleri ile 08.09.1983 tarih ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’na, 04.01.2002 tarih ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na ve uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işleri ile 4734 sayılı Kanun’dan istisna olan alım ve yapım işlerine ilişkin işyerleri, sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar ve yurt dışında çalışan sigortalılar hakkında uygulanmayacağı ayrıca hüküm altına alınmıştır.

IV- SONUÇ

Teşvik düzenlemelerinin temel amacı istihdamı artırmaktır. Bu bakımdan elbette ki, son düzenleme gibi diğer düzenlemeler de müspet uygulamalardır ve devamı da gelmelidir. Ancak, yazımıza konu edindiğimiz son teşvik düzenlemesinin istihdamı artırmaktan ziyade zaten kayıt altında olan bir kısım işgücünün istihdamının devamını sağlamaya dönük olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu teşvik düzenlemesinin başarıya ulaşması için öncelikle işbaşı eğitim programının yaygınlaştırılması ve programa katılımın olabildiğince artırılması sağlanmalıdır. Yani, öncelikle işbaşı eğitim programının teşvik edilmesi gerekmektedir.

Yazar: Murat ARAZ*

Yaklaşım / Haziran 2015 / Sayı: 270

*           Kadıköy Sosyal Güvenlik Merkezi, Sosyal Güvenlik Denetmeni

(1)         23.04.2015 tarih ve 29335 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         http://www.iskur.gov.tr/tr-tr/sveren/isbasiegitim.aspx, Erişim: 10.05.2015